Zakaz konkurencji w umowie sprzedaży udziałów i roszczenia finansowe z tytułu naruszenia zakazu konkurencji

W umowie zdefiniowane zostało przedsiębiorstwo konkurencyjne oraz działalność konkurencyjna: „Za przedsiębiorstwo konkurencyjne lub działalność konkurencyjną uważa się każde przedsiębiorstwo lub działalność w kraju lub za granicą niezależnie od formy prawnej, które prowadzi działalność w zakresie projektowania, produkcji, konstrukcji montażu, oraz instalacji i serwisowania elementów wizualizacji wewnętrznej i zewnętrznej.”   

Sankcją za naruszenie powyższych postanowień, miała być zapłata kary umownej w wysokości 10 % ceny sprzedaży ustalonej umową oraz w przypadku poniesienia szkody w wysokości przekraczającej jej wysokość, odszkodowanie.

Sprzedający po zawarciu umowy, w okresie obowiązywania zakazu konkurencji, był wspólnikiem spółek handlowych lub pełnił funkcje członka zarządu, członka organu nadzoru czy wreszcie prokurenta tych osób. Na gruncie sprawy miało to znaczenie o tyle istotne, że mieliśmy do czynienia z podmiotami konkurencyjnymi, co szczegółowo wykazaliśmy w procesie.

Ponadto wykazaliśmy, że w czasie trwania zakazu konkurencji kupujący złożył między innymi pewnemu podmiotowi przez działalność założoną „na córkę” ofertę na projekt na swoje usługi. Także nasz klient – kupujący brał udział w tym konkursie ofert. W toku postępowania ofertowego kupujący dowiedział się o tym, iż bierze w nim udział również przedsiębiorstwo prowadzone przez córkę sprzedającego. W wyniku postępowania ofertowego, została zawarta umowa między tą spółką jako zamawiającym a córką sprzedającego. Przedmiotem umowy były działania objęte zakazem konkurencji.

Znaleźliśmy także dowody, że sprzedający składał oferty w celu wykonania projektów konkurencyjnych, a jeden taki projekt faktycznie wykonał.

Podnosiliśmy w związku z tym, że wszystkie wyżej wskazane argumenty tj. w szczególności: zasiadanie w organach, pełnienie innych funkcji w spółkach oraz działalność pozwanego, jego związek z podmiotami prowadzącymi działalność gospodarczą w tym samym, co kupujący sektorze i w oparciu o te same rodzaje wykonywanej działalności wskazywał na to, że angażowanie się pozwanego w działalność objętą zakazem, miała miejsce w sposób ciągły aż do końca okresu konkurencji.  

Wskazywaliśmy, że naruszony został umowny zakaz konkurencji w zakresie przedstawionym jak wyżej.

Podnosiliśmy też oczywiście argumenty prawne. Umocowanie do zawarcia takiego zakazu konkurowania jaki określony został w umowie między stronami ma swój grunt w przepisach ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji i podlega ocenie z punktu widzenia brzemienia art. 3 ZNKU. Artykuł 3 ust. 2 ZNKU wymienia szereg czynów nieuczciwej konkurencji, a mianowicie czyny stypizowane następnie w przepisach rozdziału 2 i 4. W ocenie kupującego zachowania pozwanego stanowią w istocie czyny nieuczciwej konkurencji. Zgodnie z brzmieniem art. 3 ustawy czynem nieuczciwej konkurencji jest działanie sprzeczne z prawem lub dobrymi obyczajami, jeżeli zagraża lub narusza interes innego przedsiębiorcy lub klienta. Ustawodawca stworzył tym samym otwarty katalog działań, które stanowią delikty nieuczciwej konkurencji. Niestypizowanym czynem nieuczciwej konkurencji jest naruszenie ustawowego lub umownego zakazu nieuczciwej konkurencji (obowiązku niekonkurowania), z którym mamy do czynienia w we wskazanej wyżej umowie. Dopuszczając ustanowienie zakazu konkurencji w drodze umowy między zainteresowanymi stronami, ustawodawca musi jednak czuwać nad tym, aby zakazy te nie przekreślały, mających fundamentalne znaczenie, zasad swobody działalności gospodarczej oraz swobody pracy i zatrudnienia. Funkcję tę spełniają tzw. zakazy konkurencji, zakazy konkurowania, zakazy zajmowania się interesami konkurencyjnymi, zakazy prowadzenia działalności konkurencyjnej. Nieprzestrzeganie, złamanie tych zakazów stanowić może, jeżeli są spełnione pozostałe elementy hipotezy art. 3 ust. 1 ZNKU, czyn nieuczciwej konkurencji.

Treść umownych zakazów konkurencji jest zazwyczaj bardzo zróżnicowana, ponieważ strony ustanawiając je dostosowują zakaz do konkretnej sytuacji faktycznej nadając mu treść odpowiadającą ich interesom. Dla ustanowienia umownych zakazów konkurencji podstawowe znaczenie mają postanowienia KC. Niedotrzymanie umownego zakazu konkurencji stanowi naruszenie przepisu ustanawiającego ten zakaz lub niewykonanie (złamanie) umowy stron. Przysługująca stronom swoboda ustanowienia zakazu konkurencji oraz określenia jego treści, jak również skutków jego niedochowania nie jest całkowita. Jej ramy zakreślają bezwzględnie obowiązujące przepisy i zasady współżycia społecznego (zob. art. 58 i 353¹ KC oraz Wolter, Ignatowicz, Stefaniuk, Prawo cywilne, 2001, s. 316-322; Radwański, Olejniczak, Prawo, 2011, s. 297 i nast., Nb 649-655; Radwański, Panowicz-Lipska, Zobowiązania, 2012, s. 127 i nast.; M. Safjan, Zasada swobody umów; tenże, w: Pietrzykowski, Komentarz KC, t. I, 2011, s. 320 i nast., s. 1261 i nast.; J. Rajski, Prawo o kontraktach, s. 38-44; P. Machnikowski, Swoboda umów według art. 353¹ KC. Konstrukcja prawna, Warszawa 2005, s. 125 i nast.; tenże, w: System PrPryw, t. 5, s. 31 i nast.). Sprzeczne z prawem jest naruszenie obowiązków wynikających z zawartych umów. Pociąga ono za sobą odpowiedzialność z art. 471 i nast. KC. Jednak w tym wypadku strony uzgodniły, że sankcja, za naruszenie umownego zakazu konkurencji przybierze formę kary umownej.

Mimo, że nie każde naruszenie umowy stanowi czyn nieuczciwej konkurencji w tym przypadku należy przyjąć, że mamy do czynienia także z naruszeniem postanowienia umowy będącego równocześnie czynem nieuczciwej konkurencji. W ocenie kupującego spełniona została hipoteza art. 3 ust. 1 ZNKU. Czynem nieuczciwej konkurencji może być np. niedotrzymanie ważnego zobowiązania powstrzymania się od prowadzenia działalności konkurencyjnej lub naruszenie umowy przewidziane w art. 12 ust. 1 i 2 albo art. 15 ust. 1 pkt 2 ZNKU. Ważnym z punktu widzenia oceny działania kwalifikowanego potencjalnie jako czyn nieuczciwej konkurencji jest bowiem to, że jeżeli dana osoba (sprzedający) posiada wiedzę (taką, która skłoniła strony do zawarcia stosownego zakazu konkurencji) która pozwala jej wpływać bezpośrednio lub pośrednio na interesy i kształtowanie warunków działania przedsiębiorstwa kupującego, to powstaje niebezpieczeństwo, że wykorzysta on tę sytuację dla przysporzenia korzyści własnemu przedsiębiorstwu, z którym jest związany. Wskutek tego pozostałe przedsiębiorstwa, a zwłaszcza przedsiębiorstwa będące konkurentami, znalazłyby się w gorszej sytuacji, co byłoby niezgodne z zasadami rzetelnej i lojalnej konkurencji, a to stanowi o możliwości zaistnienia nieuczciwej konkurencji. Taka sytuacja zachodzi w niniejszym przypadku.

Powracając na grunt ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji należy przyjąć, iż najistotniejsze znaczenie pełni art. 3. Określa się go powszechnie jako klauzulę generalną ZNKU. Przepis art. 3 ust. 1 ZNKU określa ogólnie czyn nieuczciwej konkurencji. Definiuje jego pojęcie za pomocą terminów prawnych o charakterze ogólnym (sprzeczność z prawem) i przy użyciu terminu dobre obyczaje, mającego charakter tzw. zwrotu niedookreślonego (na temat pojęcia zwrotów niedookreślonych por. S. Grzybowski, Wypowiedź normatywna, s. 40-41; tenże, w: System pr. cyw., t. I, 1985, s. 116-124; Radwański, Olejniczak, Zobowiązania, 2011, s. 44 i nast.). Norma zawarta w art. 3 ust. 1 odgranicza zachowania dozwolone w obrocie gospodarczym i w ramach swobody konkurowania od zachowań niedozwolonych z powodu ich sprzeczności z prawem lub dobrymi obyczajami. Dzięki temu wytycza ona granice swobody prowadzenia działalności gospodarczej i konkurowania, służąc realizacji celów wyrażonych w art. 20, 22 i 76 Konstytucji RP oraz art. 1 ZNKU. Przepis art. 3 ust. 1 w zw. z art. 1 ZNKU, określa przesłanki uznania konkretnego zachowania za czyn nieuczciwej konkurencji. Jest nim działanie lub zaniechanie, podjęte w związku z działalnością gospodarczą, będące szkodliwym, ponieważ zagraża lub narusza interes innego przedsiębiorcy (względnie przedsiębiorców) lub klienta (względnie klientów), jeżeli jednocześnie jest bezprawne, jako sprzeczne z prawem lub dobrymi obyczajami.

Jeśli określone działanie nie mieści się w katalogu czynów wyraźnie zakazanych przez ZNKU, należy na podstawie przewidzianej w art. 3 ustawy klauzuli generalnej jako uniwersalnego zakazu nieuczciwej konkurencji, ocenić charakter tego działania, z uwzględnieniem przesłanek przewidzianych w tym przepisie (wyr. SA w Łodzi z 31.7.1995 r., I ACR 308/95, OSA 1995, Nr 7-8, poz. 52). Artykuł 3 ust. 1 ZNKU może stanowić także samodzielną podstawą zakwalifikowania określonego zachowania jako czynu nieuczciwej konkurencji i to bez względu na to, czy zachowanie to stwarza możliwość wprowadzenia klienteli w błąd, m.in. co do pochodzenia usług (zob. wyr. SN z 9.06.2009 r., II CSK 44/09, Legalis).