Menu
Z tego artykułu dowiesz się:
Artykuł 176 § 1 k.s.h. daje możliwość obciążenia udziału wspólnika pewnymi obowiązkami, które zostają przypisane do udziału i z tego punktu widzenia dotyczą każdorazowego uprawnionego z udziału.
Artykuł 176 k.s.h. nie jest przeszkodą w zobowiązaniach wspólnika, które mają inny charakter niż wskazane w tym przepisie. Wspólnik może być zobowiązany do spełnienia określonych świadczeń jednorazowo (na przykład przygotowanie dokumentacji projektowej), może być obciążony obowiązkiem znoszenia określonych zachowań spółki (na przykład wspólnik właściciel nieruchomości – większego hałasu). Pamiętać należy, że jeżeli na wspólnika mają być nałożone dodatkowe obowiązki wobec spółki, należy to pod rygorem bezskuteczności wobec spółki dokładnie określić w umowie spółki (art. 159 k.s.h.). Obowiązki takie mogą zostać nałożone w pierwotnej umowie spółki, jak również przez zmianę umowy. Ponieważ obowiązek jest przypisany do udziału, konieczna będzie zgoda wspólnika posiadacza udziałów na zmianę umowy spółki w tym kierunku. Artykuł 176 k.s.h. umożliwia tworzenie takich relacji między wspólnikiem a spółką, które pozwolą im wzajemnie odnosić określone korzyści. Dla spółki może to być pewność otrzymania w określonym czasie pewnych świadczeń, dla wspólnika możliwość zbytu świadczeń i otrzymania wynagrodzenia. Obowiązek taki ma sens przy istnieniu więzi kooperacyjnych, produkcyjnych, handlowych między spółką a wspólnikiem.
Przykładem mogą być te wszystkie świadczenia, które polegają na dostarczaniu na przykład udostępnienie maszyn, zapewnienie transportu, okresowe doradztwo prawne, dostarczenie oprogramowania komputerowego. Świadczenia muszą mieć charakter niepieniężny (nie mogą to więc być takie, które mają mieszany charakter).
Cechą wskazanego w art. 176 k.s.h. obowiązku jest jego powtarzalność. Nie będą więc spełniały tego warunku świadczenia jednorazowe ani mające charakter ciągły czy też stały. Świadczenie ciągłe nie ma charakteru powtarzającego się, gdy jest realizowane bez przerwy, w ciągłym procesie powtarzających się czynności.
Jeżeli świadczenie ciągłe realizowane będzie na przykład przez okres 12 miesięcy raz w miesiącu, nie będzie to działanie stałe. Jeżeli jest ono jednak realizowane permanentnie, a tak jest na przykład z odpłatnym korzystaniem przez spółkę z określonej infrastruktury technicznej, urządzeń i sprzętu, to warunek polegający na powtarzalności świadczenia nie będzie spełniony.
Pełnienie funkcji, nawet nieodpłatnie, ma charakter trwały, realizowany na podstawie stosunku organizacyjnego. Nie jest więc możliwe pełnienie funkcji z otrzymywaniem wynagrodzenia dodatkowo za powtarzające się świadczenia niepieniężne.
Jeżeli jednak osoba, która ma uprawnienia architekta, będzie okresowo korygowała plany przygotowywane przez pracowników spółki, nie będzie zatrudnionym w spółce, można uznać takie działania za powtarzające się świadczenia niepieniężne.
W umowie spółki powinno się określić rodzaj i zakres świadczeń oraz określić, które konkretnie udziały są obciążone, w jakim czasie, jakie jest wynagrodzenie za świadczenie, odszkodowanie umowne itp. Konieczność dokładnego określenia udziałów, do których przywiązany jest obowiązek powtarzających się świadczeń niepieniężnych, ma swoje źródło w zróżnicowaniu statusu udziałów w spółce. Część z nich może być obciążona obowiązkiem, a część nie. Wspólnik może mieć część udziałów obciążonych obowiązkiem powtarzających się świadczeń niepieniężnych, a część udziałów zwykłych.
Nie ma przeszkód, aby do wspólnika był przypisany obowiązek określonego zachowania (w tym dostarczanie świadczeń niepieniężnych). Należy to jednak odróżnić od sytuacji, o której mowa w art. 176 k.s.h. Jeżeli przypisano już obowiązek, należy określić warunki rozliczeń ze wspólnikami, terminy płatności, zasady realizacji obowiązku itp. Powinno to być określone precyzyjnie w umowie. Wspomniana konieczność dokładnego określenia udziałów, do których przypisany jest obowiązek powtarzających się świadczeń niepieniężnych, wiąże się z indywidualizacją udziałów i ma swoje źródło w zróżnicowaniu statusu udziałów, a tym samym wspólników w spółce (na temat indywidualizacji i identyfikacji udziałów por. A. Kidyba, Spółka z o.o. Komentarz, 2005, s. 329 i n.).
Nie można rozumieć „rodzaju i zakresu świadczeń” ogólnie i odesłać w tym zakresie do uchwał wspólników czy zarządu spółki. Pamiętać należy, że obowiązkowi wspólnika odpowiada jego prawo do wynagrodzenia. Obowiązki, o których mowa w art. 176 k.s.h., mogą obciążać udziały wspólników nierównomiernie (jedni będą musieli dostarczyć więcej buraków niż inni, co może wiązać się z uprawianym areałem). Ponadto wspólnicy mogą być obciążani różnymi obowiązkami. Zróżnicowanie między wspólnikami nie może naruszać jednak art. 20 i 174 k.s.h.
Jak była o tym mowa na wstępie, umowne nałożenie obowiązków na wspólników należy odróżnić od obciążenia takimi obowiązkami w przypadku zawarcia odrębnych umów ze spółką. W takim przypadku umowa obowiązuje tylko wspólnika, który ją zawarł, co powoduje, że prawa i obowiązki wynikające z umowy nie przechodzą na nabywcę udziału, lecz są związane z osobą wspólnika. Zawarcie dodatkowej umowy nie powoduje, że obowiązek z niej wynikający jest pozaudziałowym obowiązkiem wspólnika. Inną różnicą między tak zawartą umową a obowiązkiem wynikającym z nałożenia w umowie spółki jest to, że niewykonanie odrębnej umowy skutkować będzie odpowiedzialnością odszkodowawczą z art. 471 k.c. Tymczasem, jeżeli chodzi o skutki niewykonania obowiązku powtarzających się świadczeń niepieniężnych, mogą się one wiązać z żądaniem wyłączenia wspólnika (art. 266 § 1 k.s.h.) czy sankcyjnym umorzeniem udziałów (art. 199 § 4 k.s.h.).
Ponadto wynagrodzenie za świadczenie związane z realizacją obowiązku powtarzających się świadczeń niepieniężnych musi być wypłacone nawet wówczas, gdy sprawozdanie finansowe nie wykaże czystego zysku. Także roszczenia przysługujące z wykonania obowiązków określonych w umowie spółki muszą być zaspokojone przed podziałem majątku spółki między wspólników, a w przypadku upadłości wspólnik jest traktowany tak jak każdy inny wierzyciel spółki.
Natomiast obowiązek powtarzających się świadczeń niepieniężnych, realizowany przez wspólnika nieodpłatnie na rzecz spółki, pociąga za sobą konsekwencje podatkowe dla spółki. Jak przyjął Naczelny Sąd Administracyjny w Warszawie w wyroku z dnia 5 lipca 2016 r. (II FSK 1889/14, Mon. Pod. 2016, nr 10, s. 37–39), jeżeli wspólnik spółki z o.o. w ramach zobowiązania wynikającego z umowy spółki i zgodnie z art. 159 i art. 176 § 1 k.s.h. świadczy na jej rzecz dodatkowe usługi (powtarzające się świadczenia niepieniężne) bez wynagrodzenia, to spółka ta otrzyma nieodpłatnie świadczenia podlegające opodatkowaniu podatkiem dochodowym od osób prawnych. Możliwa jest sytuacja, w której obowiązek powtarzających się świadczeń niepieniężnych będzie nałożony w umowie spółki, a także dodatkowo w odrębnej umowie wspólnika ze spółką. Skutki nałożenia tych obowiązków są odmienne, mimo że dotyczą tego samego wspólnika i spółki (A. Kidyba, Spółka z o.o. Komentarz, 2005, s. 298). Jednakże w pierwszym przypadku nałożenia obowiązku w umowie spółki powinny być spełnione warunki określone w art. 176 § 1 k.s.h. Jeżeli tak nie jest i warunki korzystania ze świadczeń określa odrębna umowa, to stosunki te należy rozstrzygać nie na płaszczyźnie kodeksu spółek handlowych, ale na płaszczyźnie kodeksu cywilnego.
Wynagrodzenie za powtarzające się świadczenia niepieniężne może być w bardzo różny sposób określone: przez stałą kwotę, kwotę zmienną, z uwzględnieniem klauzuli waloryzacyjnej itp. Ważne jest jednak, że ustalone powinno być na poziomie cen lub stawek przyjętych w obrocie. Muszą mieć one charakter zwykłej ceny przyjętej w stosunkach gospodarczych na terenie działania spółki, tym bardziej że świadczenia niepieniężne mają charakter niejednorazowy. Wynagrodzenie za powtarzające się świadczenia niepieniężne może być wypłacone za wykonane świadczenie i jest należne nawet wtedy, gdy spółka nie wykazuje zysku. Przedstawionemu zobowiązaniu spółki zapłaty wynagrodzenia odpowiada wcześniejsze zrealizowanie obowiązku przez wspólnika (podwójny skutek zobowiązujący – A. Kidyba, Spółka z o.o. Komentarz, 2002, s. 283). Spółka nie może zrzec się świadczeń, a jedynie doprowadzić do zmiany umowy spółki i w ten sposób zwolnić z obowiązku wspólnika posiadającego określone udziały obciążone. Wydaje się również, że wspólnik nie może się zrzec wynagrodzenia, gdyż w wyniku wprowadzonego obowiązku powstaje dwustronny – między spółką a wspólnikiem – szczególny węzeł obligacyjny powodujący określone obowiązki dla dwóch stron. Możliwe jest jednak zaliczenie wynagrodzenia za powtarzające się świadczenia niepieniężne na poczet wkładów do spółki. Zakaz prowizji grynderskiej dotyczy usług świadczonych przy powstaniu spółki (dostarczanie usług prawnych jako tych, które są realizowane przy powstaniu spółki, co należy odróżnić od obowiązku powtarzających się świadczeń niepieniężnych). Zakaz obejmuje również wypłacanie ze środków wpłacanych na pokrycie kapitału zakładowego (art. 158 k.s.h. – por. komentarz do tego przepisu). Wypłacenie wynagrodzenia jest niezależne od tego, czy spółka wykazuje zysk czy też nie. Nawet w przypadku gdy spółka generuje stratę, należy wypłacić wynagrodzenie zgodnie z zasadami przyjętymi w umowie spółki. Wspólnik staje się zwykłym wierzycielem spółki. Nie ma więc przeszkód, aby dług spółki był przedmiotem restrukturyzacji (podzielony zgodnie z ustaleniem ze wspólnikiem). Możliwe jest również zwolnienie spółki z długu. W przypadku rozwiązania spółki roszczenia wspólnika muszą być zaspokojone przed podziałem majątku spółki. Stawki wynagrodzenia płacone wspólnikom nie powinny przewyższać stawek przyjętych w obrocie. Mogą być one jednak mniejsze (co do sposobu obliczania wynagrodzenia por. szerzej A. Kidyba, Spółka z o.o. Komentarz, 2002, s. 284). Nie jest dopuszczalna wypłata wynagrodzenia przed spełnieniem świadczeń (tak również W. Pyzioł (w:) Kodeks, 2001, s. 331).
Zobowiązanie wspólnika do oznaczonych w umowie spółki powtarzających się świadczeń niepieniężnych za wynagrodzeniem nie powoduje natomiast włączenia go do ubezpieczenia społecznego (zob. uzasadnienie wyroku SN z dnia 7 marca 2018 r., I UK 575/16, LEX nr 2488094). O włączeniu do ubezpieczenia społecznego decyduje bowiem przynależność do grupy podmiotów określonej w art. 6 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych. Samo przystąpienie do ubezpieczenia i opłacanie składki przez podmiot nienoszący cech podmiotu ubezpieczenia nie stanowi zaś przesłanki objęcia – z mocy ustawy – tym ubezpieczeniem.
Zbycie udziału obciążonego takim obowiązkiem jest możliwe tylko wówczas, gdy spółka wyraża zgodę na taką czynność (zob. szerzej A. Herbet, Obrót udziałami w spółce z o.o., Warszawa 2002, s. 165). Dotyczy to również zbycia części udziału, części ułamkowej, jeżeli jest objęty wspólnością, jak również obciążenia udziału. Zbycie udziału wbrew woli spółki nie ma skutku wobec spółki (zob. wyrok SN z dnia 7 września 1993 r., II CRN 60/93, OSP 1994, z. 7–8, poz. 143). Zbywca będzie w stosunku do spółki w dalszym ciągu zobowiązany za świadczenia przypisane jego udziałom (M. Allerhand, Kodeks…, op. cit., s. 26; T. Dziurzyński (w:) Kodeks, t. II, s. 250 i n.; A. Szajkowski (w:) Kodeks, 2002, t. II, s. 250 i n.). Powyższa reguła związana jest ze specyfiką obowiązku wspólnika. Ustalenia umowy spółki odnoszą się do wspólnika, a precyzyjniej – do jego udziałów bądź części udziałów. Nałożenie obowiązku na wspólnika wymaga jego zgody. Obowiązkowi temu odpowiadają określone prawa, w szczególności prawo do wynagrodzenia. Nie ma jednak przeszkód, aby za obowiązek powtarzających się świadczeń niepieniężnych poza wynagrodzeniem wspólnik został – nawet osobiście – uprzywilejowany. Możliwe jest też uprzywilejowanie jego udziałów, choćby obciążonych obowiązkiem powtarzających się świadczeń. Udział wspólnika może być więc jednocześnie obciążony i uprzywilejowany. Ma to więc niebagatelne znaczenie dla spółki i pozostałych wspólników. W związku z tym powstaje konieczność kontroli obrotu takim udziałem. Jest to szczególnie uzasadnione z punktu widzenia spółki, bowiem istniejące obowiązki mogą stanowić istotny atut strategii spółki, będąc być może jedynym źródłem dostarczania świadczeń niepieniężnych. W takim przypadku ma więc zastosowanie procedura wyrażania zgody przez spółkę na zbycie udziału. Możliwe są również inne sposoby ograniczania zbycia (na przykład prawo pierwszeństwa lub pierwokupu pozostałych wspólników czy tych, których udziały są obciążone, czy też tych, które dopiero mogą być obciążone). Jeżeli zbycie uzależnione jest od zgody spółki, obowiązuje zasada, że zgody udziela zarząd w formie pisemnej. Jeżeli zgody odmówiono, można zwrócić się do sądu rejestrowego (art. 182 § 3–5 k.s.h.). Zasada ograniczenia obrotu udziałami obciążonymi może zostać zmodyfikowana. Nie można jednak zakazać zbywania udziałów obciążonych, ale złagodzić rygory w stosunku do ustalonych w art. 182 k.s.h. bądź wręcz zezwolić na swobodny obrót takimi udziałami. Pamiętać należy, że skutkami nabycia udziału obciążonego będą takie same obowiązki, jakie posiadał zbywca ze zbytych udziałów. Zbycie udziałów obciążonych nie musi oznaczać utraty członkostwa, gdy wspólnik ma jeszcze inne udziały. Zasady odnoszące się do udziałów obciążonych stosować należy do zbycia części udziału (gdy wspólnik może mieć co najwyżej jeden udział) oraz części ułamkowej udziału. W przypadku zbycia części udziału chodzi o sytuację, w której część ta jest obciążona samodzielnym obowiązkiem powtarzających się świadczeń niepieniężnych. Zbycie części udziału w sytuacji, gdy wspólnik może mieć co najwyżej jeden udział, który jest obciążony, powoduje stosowanie art. 182 k.s.h. Istotne jest również, kto nabywa część udziału: dotychczasowy wspólnik czy nowy wspólnik. W pierwszym przypadku nastąpi „przyrost” wartości udziału i przyrost obowiązków, albo też gdy posiadacz jednego udziału nie posiadał udziału, do którego były przypisane obowiązki, wówczas zostają one przypisane do całego udziału. Podobnie jest, gdy ma miejsce nabycie części udziałów, z tą różnicą, że nie nastąpi „przyrost” obowiązków, ale powstanie nowy udział z obowiązkami (por. komentarz do art. 180 k.s.h.).
Opracowano na podstawie:
Autor: Monika Jurkiewicz, radca prawny.
Monika stosuje w pracy zasady lean managemantu i zarządzania projektami, ponieważ wie, że w dobie turbulentnego i mniej przewidywalnego otoczenia każda organizacja poszukuje rozwiązań zwiększających efektywność oraz ograniczających marnotrawstwo, aby osiągnąć przewagę konkurencyjną. Pisze Doktorat na Uczelni Łazarskiego, ale też została certyfikowanym Audytorem ISO Normy 9001:2015.
(+48) 56-622-09-77
biuro@kancelaria-jurkiewicz.pl
ul. Warszawska 4/5 87-100 Toruń
Jeśli chcecie być na bieżąco z najnowszymi artykułami na naszym blogu, serdecznie zapraszamy do zapisania się na nasz newsletter LOVE LABOUR LVOE.
Oferujemy tylko wartościowe treści – bez spamu.
Prowadź swoją firmę, my zajmiemy się resztą. Zbudujmy razem Twój biznes.