Kwestia wzajemnych relacji pomiędzy stosunkiem pracy a pełnieniem funkcji w zarządzie spółki kapitałowej stwarza niejednokrotnie problemy w praktyce. Przyczyną tego być może jest fakt, iż wykonywanie funkcji w zarządzie może być z prawnego punktu widzenia ukształtowane w różny sposób.
Pojawiają się, więc w praktyce rozwiązania polegające tylko na powierzeniu funkcji w zarządzie spółki na podstawie powołania dokonanego przez władne do tego organy spółek. Funkcjonują również rozwiązania hybrydowe polegające na tym, że oprócz powołania do pełnienia funkcji członka zarządu, zawiera się z daną osobą umowę o pracę lub umowę prawa cywilnego, w których powierza się obowiązki dotyczące pełnienia funkcji w zarządzie.
Bywa również tak, że istnieją dwa stosunki prawne pomiędzy osobą wykonującą funkcję członka zarządu, tj. stosunek wynikający z powołania do pełnienia funkcji oraz umowa o pracę (np. na czas nieokreślony), przy czym na mocy tej umowy obowiązki z niej wynikające nie pokrywają się z obowiązkami członka zarządu.
Przedmiotem naszych rozważań jest właśnie odpowiedź na pytanie, czy odwołanie ze stanowiska członka zarządu może stanowić samoistną oraz wystarczającą przyczynę do rozwiązania stosunku pracy osoby zatrudnionej w celu wykonywania innych obowiązków niż te związane z pełnieniem funkcji w zarządzie. (np. dyrektora handlowego).
W analizowanym wypadku mamy do czynienia z sytuacją, gdy jedna osoba skupia w sobie niejako dwie funkcje – członka zarządu i np. dyrektora handlowego oraz wykonuje te obowiązki równolegle. Może to mieć wręcz odzwierciedlenie w nazewnictwie tj. Członek Zarządu – dyrektor handlowy. W takim wypadku uzasadnione wydaje się twierdzenie, że odwołanie z funkcji członka zarządu nie będzie równoznaczne w wypowiedzeniem umowy o pracę. Nie może także być to samoistna przyczyna rozwiązania stosunku pracowniczego.
Taka osoba, bowiem ma inny zakres obowiązków jako pracownik, a inny jako członek zarządu. Mogą się one wprawdzie w pewnych aspektach pokrywać, ale co do zasady należy przyjąć, iż w takim wypadku, jeśli osoba ta nie sprawdza się na stanowisku członka zarządu, to nie znaczy wcale, że obowiązki pracownicze również nie są właściwie wykonywane.
Rozwiązanie obu stosunków łączących ze spółką (pracodawcą) może nastąpić wówczas, gdy uchybienia jakich dopuścił się taki pracownik/członek zarządu mogą być jednocześnie zakwalifikowane jako przyczyny wypowiedzenia umowy o pracę. W myśl orzecznictwa Sądu Najwyższego mogą to być przykładowo.:
- długotrwała usprawiedliwiona nieobecność (tak: SN w wyroku z dnia 3 listopada 1997 r., I PKN 327/97; oraz w wyroku z dnia 4 grudnia 1997 r., I PKN 422/97),
- utrata zaufania, jeżeli pracownikowi można postawić zarzut nadużycia zaufania pracodawcy, Musi wiązać się to wiązać z takim zachowaniem pracownika, które może być obiektywnie ocenione jako naganne (wyrok z dnia 14 października 2004 r., I PK 697/03),
- brak umiejętności pracy w zespole (tak: SN w wyroku z dnia 15 kwietnia 1999 r., I PKN 14/99), zwłaszcza pracownika zatrudnionego na stanowisku kierowniczym, mimo jego wysokich kwalifikacji zawodowych (wyrok z dnia 10 listopada 1999 r., I PKN 355/99),
Jeśli uchybienia jakich dopuścił się pracownik/członek zarządu mogą być zakwalifikowane jako ciężkie naruszenie podstawowych obowiązków pracowniczych (art. 52 § 1 kodeksu pracy) to oczywiście stanowić to może podstawę rozwiązania umowy o pracę, jak również być jednocześnie powodem odwołania ze stanowiska członka zarządu. Pogląd taki zdaje się potwierdzać teza orzeczenia Sądu Najwyższego z dnia 6 grudnia 2005 r., w którym stwierdzono, że przyczyna odwołania ze stanowiska prezesa w spółce może być także przyczyną wypowiedzenia mu umowy o pracę.
Przedstawiony powyżej podgląd potwierdzany jest również przez przedstawicieli doktryny. Warto tu odwołać się tu choćby do rozważań A. Kidyby w Komentarz do art. 203 kodeksu spółek handlowych (Dz.U.00.94.1037), [w:] A. Kidyba, Kodeks spółek handlowych. Komentarz, Tom I i II, Zakamycze, 2005, wyd. III., który stwierdził, iż odwołanie nie musi, ale może powodować zerwanie więzi zobowiązaniowych, które trwają przez pewien okres ustalony umownie na podstawie przepisów Kodeksu cywilnego lub Kodeksu pracy.(…).
Stosunek pracy jest bowiem odrębnym stosunkiem prawnym od członkostwa w zarządzie spółki z o.o., w którego zakresie członek zarządu jest osobą trzecią względem spółki i o treści jego praw pracowniczych decyduje treść stosunku pracy.
Istotne w tym względzie są poglądy Sądu Najwyższego, który wypowiedział się co do kwestii, kiedy odwołanie ze stanowiska członka zarządu stanowi przyczynę rozwiązania stosunku pracy. Otóż w wyroku z 26 stycznia 2000 r. I PKN 479/00 SN stwierdził.
„Odwołanie ze stanowiska członka zarządu spółki, które nie zostało skutecznie podważone w trybie przepisów prawa handlowego, z reguły stanowi przyczynę uzasadniającą wypowiedzenie umowy o pracę (art. 45 § 1 KP) pracownikowi zatrudnionemu w charakterze członka tego zarządu.”
A także w wyroku z 25 listopada 1997 r. I PKN 388/97:
„Odwołanie pracownika ze stanowiska prezesa zarządu spółki akcyjnej stanowi przyczynę uzasadniającą wypowiedzenie mu umowy o pracę, której zawarcie wiązało się bezpośrednio z powołaniem go na to stanowisko.”
W cytowanych orzeczeniach zwraca uwagę fakt, iż Sąd Najwyższy wyraźnie wskazuje w obu tych rozstrzygnięciach, iż odwołanie z funkcji w zarządzie spółki stanowi przyczynę rozwiązania umowy o pracę, jeśli umowa ta dotyczyła wykonywania przez daną osobę pracy w charakterze członka zarządu.
Analiza stanu faktycznego na jakim oparte były oba powyższe rozstrzygnięcia również wyraźnie na to wskazuje. Obu bowiem przypadkach osoby powołane do pełnienia funkcji były jednocześnie zatrudnione w celu wykonywania pracy na stanowisku w zarządzie. Taki pogląd zasługuje zresztą na pełną aprobatę, wówczas bowiem uchybienie obowiązkom członka zarządu jest równoznaczne z uchybieniem obowiązkom pracowniczym. Tak więc w pełni uzasadnione jest stwierdzenie Sądu Najwyższego w uzasadnieniu wyroku z 25 listopada 2005 r., iż odwołanie pracownika ze stanowiska prezesa zarządu spółki akcyjnej stanowi przyczynę uzasadniającą wypowiedzenie mu umowy o pracę, której nawiązanie wiązało się bezpośrednio z poprzednim powołaniem go na to stanowisko.
Stanowi to przyczynę wypowiedzenia umowy o pracę, o której mowa w art. 30 § 4 KP. Była to jedyna przyczyna uzasadniająca to rozwiązanie umowy o pracę, konkretna i wystarczająca, jeżeli się zważy, że zatrudnienie powoda było ściśle powiązane z powołaniem go na prezesa zarządu Spółki, z którego to stanowiska został następnie odwołany. Właśnie odwołanie powoda z tej funkcji spowodowało niemożność zatrudniania go nadal na tym stanowisku i uzasadniało decyzję o wypowiedzeniu łączącego strony stosunku pracy.
Sąd Najwyższy nie traktuje więc jednolicie sytuacji, w jakiej mogą być osoby pełniące funkcje w zarządzie oraz będące jednocześnie pracownikami spółki, a wnioskując z powyższych orzeczeń a contrario, należy stwierdzić, iż jeśli członek zarządu jest równocześnie zatrudniony na podstawie umowy o pracę, ale nie jako członek zarządu, ale np. jako dyrektor handlowy, to jego stosunek pracy należy traktować w zakresie możliwości i przyczyn rozwiązania odrębnie.
W orzecznictwie Sądu Najwyższego przyjmuje się bowiem że po odwołaniu pracownika ze stanowiska członka zarządu jego stosunek organizacyjnoprawny ustaje ze skutkiem natychmiastowym (jeżeli nic innego nie wynika z oświadczenia organu odwołującego), pozostaje zaś tylko stosunek pracy, który trwa tak długo, dopóki nie zostanie rozwiązany przez spółkę lub przez pracownika bądź na mocy porozumienia stron. W wyroku z 16 czerwca 1999 r. (I PKN 117/99) Sąd Najwyższy uznał, że z chwilą odwołania z zarządu pracownik staje się „byłym członkiem zarządu”, z którym rozwiązanie umowy o pracę należy już do uprawnień zarządu, a nie zgromadzenia wspólników. Stanowisko to potwierdził Sąd Najwyższy także w późniejszych orzeczeniach (m.in. w wyroku z 21 marca 2001 r., I PKN 322/00, OSNAPiUS 2002, nr 24, poz. 600 oraz w wyroku z 24 stycznia 2002 r., I PKN 838/00, niepubl.) (tak: A.Kidyba w Kometarz….)
Tak więc należy pamiętać, że:
- jeśli obowiązki osoby, która została zatrudniona jako dyrektor, a później powołana do zarządu spółki wynikające z obu tych stosunków prawnych są odmienne, to sam fakt odwołania z funkcji członka zarządu nie jest równoznaczny z wypowiedzeniem umowy o pracę,
- nie jest to również samoistna przyczyna rozwiązania umowy o pracę takiego pracownika,
- muszą w takiej sytuacji zajść okoliczności, które uznać można w myśl norm prawa pracy za przyczyny uzasadniające rozwiązanie umowy o pracę (umowy zawartej na czas nieokreślony, w przypadku bowiem umowy terminowej nie zachodzi obowiązek uzasadniania dokonanego wypowiedzenia).
